Εάν αναγκαιος είναι ο σύνδεσμος «και», νά μπεί οπωσδήποτε η παρένθεση. ο υποφαινόμενος σχολιαστής ρέπει προς εκείνην τη διατύπωση πού ο Τόπος γίνεται Δημιουργός και ο Δημιουργός αφομοιώνεται από τον Τόπο.
Σπεύδω να τονίσω το πολλαπλούν λεγόμενο αίωνες τώρα: θα χτίσω το σπίτι μου με τα γύρω (αυτονόητα) υλικά. αν έχει άχυρα και λάσπη αυτό θάναι το σπίτι μου, με σχιστόλιθους θα στεγάσω τα πέτρινα ντουβάρια μου, η ψι¬λή άμμος θα παίξει πρωτεύοντα ρόλο στο σήκωμα της οικίας. Κάποτε τα μάρμαρα θάναι ή πρώτη εκτίμησή μου, η έσχατη θάναι η αναζήτηση των σπηλαίων, το ροκάνισμα των βράχων – εδώ, μάλλον, δέν έχουν θέσιν τα θαύματα του κόσμου ως αναφορά. Μιλούμε, ως επί το πλείστον, για την καθημερινότητα των ανθρώπων που δεν είναι μακριά από τίς ουράνιες εφόδους του Καρόλου, του Μαρξ βέβαια. ΄Ετσι, γιά να μή τον λησμονούμε, μεταξύ άλλων πιθανών κεντρικών αξόνων στη ζωή μας.
Αν λοιπόν αναρίθμητες είναι (και παγιωμένες) οι βιολογικές προσαρμογές, μένει να δούμε (διαισθητικά;, ίσως) τίς πνευματικές εξελίξεις που αναλήπτονται μέχρι τη χημεία του θαύματος, τον άλλον πόλο δηλαδή της δημιουρ¬γικής υπέρβασης πλην της δεδομένης κατάστασης. Διαφορετικά: υπάρχουν και οι «δυστροπίες» ωσάν ίδιαιτερότητες πού αρνούνται τα «τετελεσμένα», δίκην επαναστάτη και ρηξικέλευθου ανατροπέα που αρνείται τον κανόνα.
Λίγο λίγο πλησιάζουμε την Επιστήμη.
Τί ρόλο, άραγε, παίζει ο Τόπος στην Επιστήμη; Καλύτερα να το πούμε, ο Δημιουργός Επιστήμων επηρεάζεται από τον Τόπο των ενδεχομένων εργα¬στηρίων της;
Να πούμε απλά: εξαρτάται από την αρμοδιότητα των στόχων και την προοπτικήν ισχύος της τεχνολογίας της. και να συμπληρώσουμε το, ανά τους αιώνες ζητούμενο, εάν δηλαδή το παραγόμενο αγαθό περνάει κατευθείαν στον Άνθρωπο και το Περιβάλλον του αγνοώντας –γίνεται;– τίς εξουσιαστικές παρεμβολές, του¬τέστιν την Αγορά του χρήματος.
(Χάρη του στερνού ονείρου των θυσιασμένων ανθρώπων για τη συνολική πρόοδο να πούμε –γίνεται!, και να προσπαθήσουμε γι αυτό.)
Πάλιν καταφεύγουμε στίς ου-τοπίες μα του κόσμου αύτού, του Τόπου αυτού η χρονική φορά και η αναζητούμενη καλή τύχη των Ανθρώπων.
Μήτε αγνωστικισμός μήτε μεταφυσική. Μα πραγματικότητα, περίεργη και υπαρκτή, ή μυστική φωνή του Τόπου. Ας είναι καλά οι πλείστες κακότητες, είναι δεδομένες οι κυρίες. Αλλά και ο Τόπος της γέννησης του συναισθήματος και των τελικών επιλογών (αργότερα) είναι παρών και ορατός σαν ένα μυστήριο αγαθό που μπαινοβγαίνει στην κρύπτη του στήθους.
Να θυμηθούμε, ακόμα, την έκταση του Τόπου των ονείρων, την έκταση του Τόπου των ιδανικών, την έκταση του Τόπου της Αυγής, την έκταση του Τόπου του Έρωτα και του Ήλιου, από ποια πλευρά, κάθε φορά, σιμώνουν τα φτερά του Ανέμου, από ποια η φορτωμένη Βροχή, η έκταση του Τόπου κάθε λουλουδιού κάθε πουλιού, πάσης της ζωής μέσα στο νερό –μα υπόκειται ο Δημιουργός;
Μήπως λανθάνουμε, μήπως έτσι δεν ειναι;
Θαρρείς βεβαιότητα: το δίπολο είναι ένα, ο Τόπος και ο Δημιουργός, ο Δημιουργός και ο Τόπος. Πλείστες όσες γενικευμένες διατυπώσεις, πάμπολλες ή αμέτρητες οι σχετικές λεπτομέρειες. Παραδείγματος χάριν: «Αν ο άνθρωπος είναι γεννημένος μέσα στη γλώσσα» η ανθρώπινη μήτρα είναι το πρώτι¬στο περιβάλλον, ιδού μια πρώτη αντικειμενικότητα.
Από τη νανουρισμένη σαρμανίτσα κι εντεύθεν τα μήλα τα χρυσά (κανείς δεν φαντάζεται τα γηρατειά του, κανείς δεν φαντάζεται τον θάνατον και τον ενταφιασμό του μακράν της γενέθλιας γης, οι πολίτες του Κόσμου, κατά τη διάρκεια των αγώνων τους, είναι παντού).
Το πρώτο βήμα στον Τόπο, το παιχνίδι, οι πέτρες, τα καλάμια, τα ξύλα, τα πρώτα φτερουγίσματα...
Παιδιά του περιβάλλοντος οι Δημιουργοί, με χρώμα και φωνή και συμπεριφορά πρωί βράδυ και νύχτα και χαράματα και εποχές. Κοντολογής το απόλυτο δίκιο: «μακεδονίτικα πουλιά λαλούν μακεδονίτικα». Που δεν είναι μονά¬χα το γεωγραφικό–ιστορικό στίγμα η γενέθλια αφετηρία και η όποια μελλοντική παλινδρόμηση.
Εναντίον της δεκαρικής πολιτικής –ιδού, πάλι και πάλιν ο όρος πολιτική– εναντίον της παρούσας (και μηδέποτε αποθανούσης) δημαγωγίας η περι¬βαλλοντική ηθική με τον Άνθρωπο και όλην την ζωντανή αλληλουχία του Σύμπαντος. Εναντίον των προγραφών και των δηώσεων μέχρι τα πρόσφατα ρετσινόλαδα και τις κομμένες γλώσσες σε όλα τα μήκη του Πλανήτη (χέ¬ρι χέρι οι βίαιες μετατοπίσεις και οι εξορίες μέσα κι έξω από τον Τόπο.) Αντάμα και ο Δημιουργός που δημιουργεί στον «Τόπο» του και στην τανυσμένη Ουτοπία του –φτερά στα πόδια που πατούν στο χώμα. Θαρρείς εφαλτή¬ριο η διπλή μητρική γλώσσα του απτού περιβάλλοντος, εκείνης της αλφαβή¬τας και εκείνης της γνώσης και της ανάγνωσης κατόπιν.
Αντί, λοιπόν, νά φαρμακωνόμαστε με τα υπάρχοντα κόκκινα κουμπιά της συμπαντικής καταστροφής όλων των αμετανόητων (και καθέξιν και κατά συνείδησιν) αλαζόνων τρελών, να μιλήσουμε ταπεινά, το φέρνει ο λόγος, για το Δημοτικό τραγούδι. Να σιγοψιθυρίσουμε για τη σχέση της μάνας και της κόρης και του μικρού αδερφού. την παντρειά της κόρης στην καταραμένη ξενητειά, την ετοιμασία του αλόγου για την επιστροφή.
Την επιστροφή του αντρειωμένου. και των αντρειωμένων επιστημόνων (γιατί δεν επιλέξανε το μασκαριλίκι) την επιστροφή στη γενέθλια γη, στον γνώριμο από τα παλιά γενέθλιο Τόπο. Σχεδόν κανόνας, υπάρχει βλέπετε και η πίκρα του άλγους του νόστου, με μια λέξη η Νοσταλγία. Ωστόσο, με όποιο κριτήριον ο Τόπος εισχωρεί στον άνθρωπο–Δημιουργό, και αντίστροφα.
Πολίτης του αρχαίου κόσμου, πολίτης των Ιθαγενών πολιτισμών των μετέπειτα αιώνων, πολίτης του υπερρεαλιστικού μανιφέστου, πολίτης του «απόλυτου δίκαιου» που προείπαμε, πολίτης των σύγχρονων κοινωνιών; Ποιός είναι αλήθεια ο Δημιουργός; Ποιος ο Τόπος;
Αλλά οι συνειρμοί και οι διασυνδέσεις, οι σχετικότητες και οι αντικειμενικοί ανθρώπινοι κανόνες δεν έχουν τέλος.
Αν κάτι μπορούμε να ισχυριστούμε, το «κάτι» αυτό λέει ότι ο Δημιουργός παίρνει και δίνει στον Τόπο (καθώς οφείλει). Ο Τόπος δίνει στον Δημιουργό (μάλλον ανιδιοτελώς).
Ως εδώ όμως η παρέμβασή μου για την παρούσα στιγμή. Και άτακτος, ίσως, ο λόγος μου. το πιο πολύ με τη σειρά που πλησίαζε τη γραμμή–γραφή των χειλιών. Μα εδώ, κάπου στο μικρό του τέλος, και το δίστιχο του Κύπριου ποιητή Τεύκρου Ανθία, πιστεύω του πρέπει:
«Πλάτυνε η σκέψη τη ζωή τόσο πολύ, τόσο πολύ,
πόκανε ο άνθρωπος τη γη κι όλο το σύμπαν σπίτι».
Μάρκος Μέσκος
Θεσσαλονίκη, 20.6.’02